STANDARDY WYMAGAŃ Z BIOLOGII

na poszczególne oceny w zakresie kształcenia podstawowego

czyli oczekiwania dotyczące osiągnięć uczniów po realizacji programu nauczania DKOS-4015-35/02.

 

 

Sprawdzanie osiągnięć i ocenianie uczniów powinno opierać się na ustalonych wcześniej wymaganiach programowych, które mają charakter:

Wymagań koniecznych obejmujących wiadomości i umiejętności umożliwiające uczniowi „świadome korzystanie z lekcji”, kontynuowanie nauki na dalszych poziomach kształcenia. Są dość łatwe do opanowania. Oznaczają przypominanie sobie terminów, pojęć, faktów, praw, zasad, teorii naukowych, znajomość systemów klasyfikacji i zasad. Uczeń nie powinien ich ze sobą mylić ani zniekształcać.

Wymagań podstawowych obejmujących wiadomości i umiejętności ucznia, które są stosunkowo łatwe do opanowania, niezbędne w dalszej  nauce, bezpośrednio użyteczne w życiu pozaszkolnym i ewentualnej pracy zawodowej. Oznaczają rozumienie wiadomości dotyczące ich porządkowania, streszczania, wyjaśniania, objaśniania  praw, definicji, procesów, zjawisk, rysunków, wzorów, klasyfikowania według przyjętych kryteriów, interpretacji polegającej na syntetycznym ujęciu.

Wymagań rozszerzających obejmujących wiadomości i umiejętności, które są umiarkowanie trudne do opanowania, w pewnym stopniu hipotetyczne, przydatne, ale nie niezbędne w dalszej nauce. Są one pośrednio użyteczne w życiu pozaszkolnym i ewentualnej pracy zawodowej. Stanowią pogłębienie i poszerzenie wymagań podstawowych, a ich opanowanie jest uzależnione  od opanowania wymagań podstawowych. Oznaczają umiejętność praktycznego porównywania  organizmów, charakteryzowania  zjawisk, dokonywania  obserwacji, formułowania hipotez, przeprowadzania prostych obserwacji, doświadczeń, pomiarów.

Wymagań pełnych obejmujących wiadomości i umiejętności, które są trudne do opanowania, twórcze naukowo, wyspecjalizowane ponad potrzeby głównego kierunku dalszej nauki szkolnej, z dala od bezpośredniej użyteczności w życiu pozaszkolnym i ewentualnej pracy zawodo- wej. Stanowią rozwinięcie wymagań rozszerzających. Wiążą  się z formułowaniem problemów

tworzeniem  sądów, analizowaniem  i  syntetyzowaniem  zjawisk, weryfikowaniem  hipotez, planowaniem  eksperymentów.

Wymagań pozaprogramowych obejmujących wiadomości i umiejętności, które są wynikiem  indywidualnych  zainteresowań ucznia. Chociaż ukierunkowane wymaganiami programowymi

wykraczają poza opublikowany program nauczania przez wykorzystanie dodatkowych źródeł wiedzy i nadarzających się możliwości indywidualnych ćwiczeń.

 

Poziomy wymagań są ze sobą ściśle powiązane i zależne, każdy poziom wyższy zawiera w sobie zakres niższy. Związek pomiędzy osiagnięciami ucznia a stopniami szkolnymi jest następujący:

wymagania konieczne – ocena: dopuszczający

wymagania konieczne, podstawowe – ocena: dostateczny

wymagania konieczne, podstawowe, rozszerzające – ocena: dobry

wymagania konieczne, podstawowe, rozszerzające, pełne – ocena: bardzo dobry

wymagania konieczne, podstawowe, rozszerzające, pełne, pozaprogramowe – ocena: celujący.

 

 

 

Część I.  Funkcjonowanie organizmu człowieka jako zintegrowanej całości.

 

Na ocenę dopuszczającą uczeń powinien umieć:

 

– posługiwać się mikroskopem świetlnym;

– wykonywać ćwiczenia w oparciu o instrukcję;

– współpracować w zespole;

– definiować pojęcia: tkanka, narząd, układ narządów;

– wymieniać charakterystyczne cechy budowy  podstawowych tkanek występujących w organizmie człowieka oraz ich funkcje;

– rozpoznawać na preparatach mikroskopowych poszczególne typy tkanek;

– wyliczać funkcje poszczególnych narządów i układów narządów oraz określać ich lokalizację w organizmie;

– wymieniać cechy budowy skóry i określać jej funkcje;

– wskazywać zagrożenia wynikające z uszkodzeń skóry;

– wyliczać rolę szkieletu i mięśni w funkcjonowaniu organizmu człowieka;

– wskazywać na modelu elementy składowe szkieletu człowieka;

– wymieniać elementy budowy kości  zbitej i kości gąbczastej;

– wymieniać rodzaje połączeń kości oraz miejsca ich występowania;

– na podstawie schematycznego rysunku identyfikować elementy budowy stawu;

– wyliczać elementy budowy mięśnia, włókna mięśniowego i sarkomeru;

– wskazywać przyczyny  zmęczenia mięśnia;

– podawać przykłady zachowań mających na celu rozwój mięśni;

– wskazywać negatywne i pozytywne skutki nieuprawiania i uprawiania sportu;

– definiować pojęcie środków dopingujących i podawać ich przykłady;

– wymieniać składniki pokarmowe, ich rolę oraz występowanie w produktach spożywczych;

– identyfikować budowę chemiczną białek, węglowodanów i tłuszczy;

– wskazywać zasadnicze przystosowania organizmu człowieka do trawienia pokarmu, wchła-

  niania i rozprowadzania substancji odżywczych;

– wymieniać etapy trawienia i wchłaniania węglowodanów, białek i tłuszczy;

– wymieniać funkcje wątroby i wskazywać czynniki zakłócające jej pracę;

– formułować zasady  zdrowego żywienia i podawać normę dziennego zapotrzebowania na

  energię, właściwą dla danego wieku i płci;

– definiować pojęcie: dieta i rozpoznawać rodzaje diet;

– wymieniać skutki niedoboru witamin i wybranych pierwiastków w organizmie człowieka;

– rozpoznawać otyłość, bulimię i anoreksję, podając możliwości zapobiegania im oraz leczenia;

– identyfikować drogę tlenu i dwutlenku węgla w organizmie;

– wymieniać elementy układu oddechowego, charakteryzować ich budowę oraz wskazywać

  funkcje poszczególnych odcinków;

– wymieniać produkty utleniania glukozy przy udziale tlenu;

– podawać przykłady wydatkowania energii przez organizm;

– wskazywać przyczyny  schorzeń układu oddechowego i sposoby  profilaktyki;

– wymieniać elementy układu krążenia i wskazywać ich funkcje;

– wskazywać funkcje dużego i małego obiegu krwi oraz funkcje krwi w organizmie;

– podawać normy ciśnienia krwi oraz badań laboratoryjnych krwi;

– rozpoznawać na schemacie lub modelu elementy budowy serca;

– wymieniać składniki krwi i limfy oraz ich rolę;

– wymieniać czynniki powodujące powstawanie chorób układu krążenia;

– podawać sposoby zapobiegania chorobom układu krążenia;

– definiować pojęcia: odporność, antygen, przeciwciało, szczepionka, surowica;

– wyliczać główne elementy układu odpornościowego i określać ich rolę;

– wymieniać typy odporności i wskazywać ich funkcje;

– identyfikować drogi wnikania wirusów i bakterii do organizmu oraz skutki zakażeń;

– wymieniać grupy krwi;

– wyliczać elementy składowe układu wydalniczego i wskazywać ich rozmieszczenie w organizmie,        

– wskazywać przystosowania budowy układu wydalniczego do pełnionych funkcji;

– wymieniać substancje wydalane przez organizm i miejsca ich wydalania;

– identyfikować miejsce powstawania mocznika i przyczynę dlaczego jest wydalany;

– definiować pojęcie homeostazy;

– wyliczać składniki homeostazy i ich rolę;

– wymieniać układy narządów uczestniczące w utrzymaniu homeostazy;

– wyliczać elementy budowy neuronu oraz jego właściwości;

– definiować pojęcia: wrażliwość, bodziec, receptor, efektor;

– wskazywać kryteria podziału ukł. nerwowego oraz funkcje ośrodkowego ukł. nerwowego;

– omawiać budowę synapsy;

– identyfikować wady wzroku;

– wskazywać drogę bodźca od chwili dotarcia fali akustycznej do małżowiny usznej aż do

  wywołania wrażeń  słuchowych w mózgu;

– wyliczać zasady higieny narządów zmysłów;

– definiować pojęcie łuk odruchowy, wyliczać jego elementy oraz rolę w funkcjonowaniu

  układu nerwowego;

– wymieniać rodzaje odruchów i ich funkcje;

– definiować pojęcia: endokrynologia, gruczoł dokrewny, hormon;

– wskazywać rozmieszczenie gruczołów dokrewnych w organizmie człowieka;

– wyliczać charakterystyczne cechy hormonów oraz identyfikować sposoby ich oddziaływania

  na komórki;

– wymieniać hormony i sposób ich działania;

– podawać przykłady zaburzeń hormonalnych;

– wyliczać przykłady sytuacji, w których wydzielana jest adrenalina;

– wymieniać elementy budowy układu rozrodczego żeńskiego i męskiego, ich  rozmieszczenie

  i funkcje;

– wskazywać symptomy dojrzałości biologicznej;

– wskazywać różnice między mitozą i mejozą, oraz rolę mejozy w powstawaniu gamet;

– definiować pojęcia: błony płodowe, łożysko, zapłodnienie, rozwój zarodkowy i płodowy,

  antykoncepcja;

– wyliczać główne fazy rozwoju zarodkowego i płodowego człowieka;

– omawiać zasady higieny w okresie dojrzewania płciowego oraz w ciąży;

– wskazywać warunki niezbędne do prawidłowego rozwoju płodu, przebiegu porodu i połogu;

– wskazywać podstawowe zasady antykoncepcji;

– podawać przykłady następstw przerywania ciąży;

– wskazywać główne czynniki chorób zakaźnych, sposoby zakażeń  i zasady profilaktyki;

– zapoznawać główne czynniki wywołujące zatrucia;

– wyliczać podstawowe zasady profilaktyki i sposoby postępowania w przypadku zatruć;

– wymieniać przyczyny głównych chorób cywilizacyjnych;

– definiować pojęcia: onkologia, onkogen, choroba nowotworowa, proteza;

– rozpoznawać cechy komórek nowotworowych;

– wymieniać onkogeny, czynniki ryzyka w chorobach nowotworowych oraz najczęściej pojawiające się typy nowotworów.

Na ocenę dostateczną uczeń powinien umieć:

 

– spełniać wymagania na ocenę dopuszczającą, a ponadto:

– posługiwać się językiem i terminologią biologiczną;

– sporządzać poprawne zapisy obserwacji i wyników doświadczeń;

– wyjaśniać na czym polegają główne funkcje organizmu człowieka;

– wyjaśniać na przykładach współdziałanie narządów i układów w organizmie człowieka;

– wykazywać współdziałanie mięśni i szkieletu w układzie ruchu człowieka;

– wyjaśniać działanie stawu na wybranym przykładzie;

– wyjaśniać rolę mięśnia sercowego, rolę mięśni gładkich i rolę mięśni szkieletowych w funkcjonowaniu

organizmu człowieka;

– uzasadniać konieczność odpoczynku mięśni;

– wyjaśniać szkodliwy wpływ środków dopingujących na zdrowie człowieka;

– rozróżniać składniki pokarmu pod kątem zawartości substancji odżywczych i ze względu na

 ich wartość kaloryczną;

– odróżniać dietę pełno- i niepełnowartościową oraz wyjaśniać konsekwencje tej ostatniej;

– rozróżniać mechaniczne i enzymatyczne trawienie pokarmu;

– wyjaśniać, dlaczego proteazy wydzielane są do układu pokarmowego w postaci nieaktywnej;

– wyjaśniać, na czym polega proces wchłaniania i rozprowadzania substancji odżywczych po

 organizmie;

– wyjaśniać, dlaczego wartość kaloryczna pokarmu powinna być równa zapotrzebowaniu

 energetycznemu organizmu;

– wyjaśniać, czym różnią się tłuszcze występujące w pokarmach zwierzęcych od tłuszczów

 pochodzenia roślinnego;

– omawiać rolę aminokwasów egzogennych w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu;

– rozróżniać zasady układania jadłospisów odpowiednich dla danego wieku, wagi, płci, stanu

 zdrowia i wykonywanej pracy;

– wskazywać sposoby postępowania w przypadku pojawienia się zaburzeń wagi ciała;

– wyjaśniać istotę oddychania tlenowego i beztlenowego;

– przedstawiać mechanizm wdechu i wydechu;

– opisywać budowę mitochondrium w powiązaniu z jego funkcją;

– wyjaśniać, na czym  polega oddychanie komórkowe;

– wyjaśniać, na czym polega wymiana gazowa w pęcherzykach płucnych;

– wyjaśniać cykliczność pracy serca oraz prawidłowość zapisu EKG;

– przedstawiać sposoby profilaktyki wybranych chorób układu krążenia;

– wyjaśniać w jaki sposób tworzy się skrzep i na czym polega hemofilia;

– uzasadniać rolę szczepionek i surowic w immunoprofilaktyce;

– ilustrować sposoby zapobiegania chorobom zakaźnym przykładami;

– wykazywać różnice między swoistą a nieswoistą odpornością organizmu;

– wyjaśniać istotę konfliktu serologicznego i zgodności tkankowej;

– opisywać budowę makroskopową i mikroskopową nerki;

– wyjaśniać istotę wydalania;

– omawiać etapy powstawania moczu;

– wyjaśniać jak działa sztuczna nerka;

– omawiać podstawowe parametry ustrojowe organizmu i mechanizmy ich kontroli;

– wyjaśniać istotę przewodnictwa nerwowego i określać jego rolę w funkcjonowaniu organizmu,

– uzasadniać rolę ośrodków korowych i opisywać ich lokalizację;

– rozróżniać kategorie receptorów omawiając ich funkcje i rozmieszczenie;

– przedstawiać możliwości korekty wad wzroku;

– rozróżniać odruchy warunkowe i bezwarunkowe oraz wyjaśniać ich znaczenie w adaptacji

 organizmu do czynników środowiska;

– wyjaśniać, na czym polega proces uczenia się;

– wyjaśniać, na czym polega negatywny wpływ alkoholu, papierosów i narkotyków na organizm człowieka;

– opisywać mechanizm sprzężenia zwrotnego pomiędzy przysadką mózgową a gruczołem

 podległym;

– wyjaśniać przyczyny i istotę cukrzycy oraz sposoby  przeciwdziałania jej;

– uzasadniać działanie adrenaliny jako hormonu walki i stresu;

– opisywać etapy oogenezy i spermatogenezy;

– wyjaśniać rolę gametogenezy w zachowaniu gatunku;

– wyjaśniać, na czym polega zapłodnienie;

– rozróżniać etapy cyklu miesięcznego kobiety, ze wskazaniem dni płodnych;

– uzasadniać zależność pomiędzy organizmem matki ( łożysko, tryb życia) a rozwijającym się

  płodem;

– wyjaśniać, na czym polega poród;

– opisywać objawy chorób przenoszonych drogą płciową i sposoby ich profilaktyki;

– wyjaśniać znaczenie profilaktyki chorób zakaźnych  i zatruć;

 -opisywać główne choroby cywilizacyjne i ich objawy;

– przedstawiać etapy procesu nowotworowego;

– uzasadniać przynależność nowotworów do chorób społecznych;

– ilustrować w jaki sposób człowiek ma wpływ na eliminowanie czynników ryzyka;

– wyjaśniać rolę protez;

– wyjaśniać, na czym polega transplantacja narządów.

 

Na ocenę dobrą uczeń powinien umieć:

 

– sprostać wymaganiom na ocenę dopuszczającą, dostateczną  oraz:

– formułować problemy badawcze i stawiać hipotezy;

– analizować wyniki obserwacji  i doświadczeń oraz wnioskować na ich podstawie;

– interpretować i przetwarzać informacje zapisane w postaci tekstów, rysunków, schematów,

 wykresów, tabel, itp;

– rysować obraz tkanki oglądanej w mikroskopie;

– porównywać obraz mikroskopowy  tkanki z fotografiami i rysunkami;

– wykazywać zależność między budową i funkcją podstawowych tkanek występujących w

 organizmie człowieka;

– wykazywać zależność między budową i funkcją podstawowych narządów i układów;

– wykazywać zależność między budową a różnorodnością funkcji skóry;

– proponować działania chroniące organizm człowieka przed konsekwencjami opalania się;

– określać związek między rodzajem połączenia kości a jego miejscem występowania;

– porównywać budowę i funkcje mięśni gładkich i poprzecznie prążkowanych;

– charakteryzować mechanizm skurczu mięśnia;

– wykazywać na przykładzie, że sprawność ruchowa uzależniona jest od prawidłowo

 wykształconych mięśni;

– określać związki przyczynowo – skutkowe między układem ruchu a układem nerwowym  i

 hormonalnym;

– wykazywać związek budowy układu pokarmowego z procesami trawienia i wchłaniania;

– określać różnice w dobowym zapotrzebowaniu na białka, węglowodany i tłuszcze w różnych grupach wiekowych;

– uzasadniać skutki niedoboru witamin, makro- i mikroelementów w metabolizmie;

– wykazać konieczność utrzymywania prawidłowej wagi ciała bez względu na modę;

– zastosować zasady układania jadłospisów tworząc odpowiedni dla siebie jadłospis;

– wykazywać związek pomiędzy budową układu oddechowego a jego prawidłowym działaniem;

– wykazywać zależność pomiędzy  sprawnością ruchową a pojemnością płuc;

– porównywać proces oddychania tlenowego i beztlenowego;

– wykazywać współdziałanie układu krwionośnego i limfatycznego;

– porównywać budowę i funkcje krwi i limfy;

– scharakteryzować automatyzm pracy serca;

– określać związek pomiędzy stylem życia a powstawaniem chorób układu krążenia;

– wykazywać rolę barier anatomicznych i wydzielniczych w obronie przed zakażeniami;

– charakteryzować mechanizm odpowiedzi immunologicznej;

– porównywać działanie surowic i szczepionek;

– na przykładzie określać prawdopodobieństwo wystąpienia konfliktu serologicznego;

– uzasadniać, że nefron jest elementem strukturalnym i funkcjonalnym nerki;

– charakteryzować skład moczu ostatecznego;

– wykazywać, że sprawna filtracja krwi warunkuje sprawne funkcjonowanie organizmu;

– wykazywać, że choroba jest skutkiem zaburzenia homeostazy;

– wykazywać  rolę neuroprzekaźników i ich receptorów w komunikacji wewnątrz układu

 nerwowego;

– porównywać przewodzenie impulsu nerwowego przez neuron i synapsę;

– charakteryzować mechanizm widzenia i słyszenia;

– określać rolę receptorów w kontakcie organizmu z otoczeniem;

– porównywać mechanizmy działania różnych hormonów;

– określać rolę podwzgórza w piętrowej zależności układu hormonalnego i mechanizmie sprzężenia zwrotnego;

– wykazywać zależność między budową a funkcją narządów żeńskiego i męskiego układu rozrodczego;

– porównywać przebieg oogenezy i spermatogenezy;

– wykazywać rolę hormonów w prawidłowym przebiegu procesów zapłodnienia, rozwoju zarodkowego i płodowego;

– porównywać działanie środków antykoncepcyjnych;

– wykazywać różnice w dojrzewaniu płciowym dziewcząt i chłopców;

– określać zależność między czynnikiem zakaźnym a chorobą;

– wykazywać na przykładach wpływ stylu życia na zdrowie człowieka;

– określać rolę onkogenów w translacji nowotworowej;

– wykazywać rolę diagnostyki w skutecznym leczeniu chorób nowotworowych;

– charakteryzować współczesne możliwości tworzenia „części zapasowych” organizmu człowieka.

 

Na ocenę bardzo dobrą uczeń powinien umieć:

 

– sprostać wymaganiom na ocenę dopuszczającą, dostateczną, dobrą, a ponadto:

– planować i przeprowadzać samodzielnie obserwację, eksperyment;

– określać zastosowanie sprzętu laboratoryjnego oraz dobrać właściwy do danego ćwiczenia;

– stawiać hipotezy i planować ich sprawdzenie;

– dokonywać selekcji i krytycznej oceny faktów pod względem ich przydatności do uzasad-

 niania opinii i sądów;

– oceniać następstwa opalania się człowieka;

– dowodzić istnienia współzależności  budowy fizycznej i chemicznej kości, posługując się

 przykładem osteoporozy;

– wnioskować o hierarchiczności w budowie organizmu człowieka;

– uzasadniać konieczność integracji i koordynacji pracy narządów i układów w organizmie

  człowieka;

– analizować budowę szkieletu pod kątem pełnionych funkcji;

– interpretować przemiany chemiczne zachodzące w czasie pracy mięśni;

– dowodzić konieczności wielostronnego, ale umiarkowanego pobudzania do pracy różnych

  grup mięśniowych;

– analizować czynniki wpływające na rozwój muskulatury ciała;

– przewidywać czy spadek intensywności fotosyntezy na całym globie ziemskim mógłby spo-

 wodować światową klęskę głodu;

– uzasadniać, że pieczywo pełnoziarniste jest zdrowsze niż pieczywo pszenne;

– udowadniać konieczność dostarczenia organizmowi aminokwasów egzogennych;

– przewidywać konsekwencje nieprawidłowego stosowania diety wegetariańskiej;

– oceniać na ile sposób odżywiania się ma wpływ na kondycję i zdrowie człowieka;

– analizować kolejne etapy wymiany gazowej z wykazaniem roli krwi w tym procesie;

– wnioskować o zależności pomiędzy stylem życia a częstotliwością występowania schorzeń

 układu oddechowego;

– uzasadniać rolę układu krążenia w utrzymaniu homeostazy;

– analizować wyniki badań układu krwionośnego i krwi oraz wnioskować o stanie zdrowia

 człowieka;

– analizować mechanizm swoistej i nieswoistej obrony organizmu;

– oceniać rolę układu odpornościowego w utrzymaniu  zdrowia;

– analizować funkcjonowanie nefronu;

– interpretować przykładowe wyniki analizy moczu;

– wnioskować o roli układu wydalniczego w utrzymaniu homeostazy;

– analizować mechanizmy odpowiedzialne za utrzymanie homeostazy;

– analizować funkcjonowanie narządów zmysłów i wykazywać ich współdziałanie;

– uzasadniać, że mózg decyduje o wyższych czynnościach psychicznych, stanach emocjonal-

 nych i osobowości człowieka;

– wykrywać przyczyny niekorzystnych doznań podczas ruchu w płaszczyźnie pionowej (np.

 podczas jazdy windą );

– oceniać wpływ czynników emocjonalnych na proces uczenia się;

– uzasadniać, że układ dokrewny pełni funkcję kontrolno-integracyjną;

– dowodzić współdziałania układu nerwowego i hormonalnego w utrzymaniu homeostazy;

– analizować kolejne fazy rozwoju: od zygoty do noworodka, z wykazaniem roli łożyska

 w życiu płodowym;

– uzasadniać rolę czynników zewnętrznych i wewnętrznych w prawidłowym przebiegu ciąży,

 porodu i połogu;

– analizować działanie różnych trucizn na organizm człowieka i wnioskować o długofalowych

 skutkach;

– proponować sposoby uświadamiania społeczeństwa o przyczynach i skutkach chorób cywilizacyjnych;

– oceniać rolę mutacji w obrębie genów w powstawaniu nowotworów;

– przewidywać rolę organizmów transgenicznych w ratowaniu zdrowia człowieka.

 

Część II.  Język genów.

 

Na ocenę dopuszczającą uczeń powinien umieć:

 

– posługiwać się mikroskopem świetlnym;

– wykonywać ćwiczenia w oparciu o instrukcję;

– współpracować w zespole;

– wymieniać lokalizację i funkcje kwasów nukleinowych;

– wskazywać miejsca przebiegu procesów replikacji i transkrypcji oraz ich znaczenie;

– definiować pojęcia: kod genetyczny, kodon, antykodon;

– wyliczać właściwości kodu genetycznego;

– identyfikować czynniki translacji;

– definiować pojęcie mutacji i opisywać jej cechy;

– wymieniać czynniki mutagenne;

– podawać przykłady chorób genetycznych człowieka i ich skutki na poziomie fenotypowym;

– rozpoznawać na przykładzie nieprawidłowy kariotyp człowieka;

– wskazywać metody stosowane w badaniach nad genomem ludzkim;

– podawać zasady diagnostyki chorób genetycznych;

–  definiować pojęcia: inżynieria genetyczna, organizm transgeniczny;

– wskazywać przykładowe metody stosowane w inżynierii genetycznej;

– wyliczać przykłady korzyści i zagrożeń wynikających z postępu inżynierii genetycznej;

– wymieniać podstawowe dziedziny biotechnologii;

– wskazywać zastosowania osiągnięć biotechnologii w życiu człowieka.

 

Na ocenę dostateczną uczeń powinien umieć:

 

– spełniać wymagania na ocenę dopuszczającą, a ponadto:

– posługiwać się językiem i terminologią biologiczną;

– sporządzać poprawne zapisy obserwacji i wyników doświadczeń;

– omawiać budowę kwasów nukleinowych;

– uzasadniać, że podstawowe informacje o organizmie są zawarte w DNA;

– wyjaśniać zależność:  gen – białko – cecha;

– opisywać właściwości kodu genetycznego;

– wyjaśniać biologiczny sens replikacji, transkrypcji i translacji;

– rozróżniać fazy biosyntezy białka;

– uzasadniać znaczenie poznania całego genomu człowieka;

– wyjaśniać istotę mutacji i ich wpływ na informację genetyczną;

– rozróżniać podstawowe rodzaje mutacji;

– opisywać przykłady chorób genetycznych wynikających z mutacji;

– wyjaśniać mechanizm dziedziczenia płci;

-wyjaśniać, na czym polega terapia genowa;

– omawiać wybrane metody klonowania roślin i zwierząt;

– ilustrować ulepszanie uprawianych roślin i hodowanych zwierząt przykładami organizmów

 transgenicznych;

– wyjaśniać sposoby otrzymywania organizmów transgenicznych.

 

Na ocenę dobrą uczeń powinien umieć:

 

– sprostać wymaganiom na ocenę dopuszczającą, dostateczną  oraz:

– formułować problemy badawcze i stawiać hipotezy;

– analizować wyniki obserwacji i doświadczeń  oraz wnioskować na ich podstawie;

– interpretować i przetwarzać informacje zapisane w postaci tekstów, rysunków, schematów,

 wykresów, tabel, itp;

– porównywać budowę kwasów nukleinowych;

– charakteryzować mechanizmy replikacji i transkrypcji;

– wykazywać jedność świata organicznego w oparciu o cechy kodu genetycznego;

– charakteryzować przebieg biosyntezy  białka i narysować schematyczne ilustracje;

– charakteryzować mechanizm powstawania mutacji na różnych poziomach struktury materiału

 genetycznego;

– wykazywać na przykładach skutki mutacji na poziomie molekularnym;

– charakteryzować wybrane techniki stosowane w inżynierii genetycznej;

– określać interdyscyplinarny charakter biotechnologii.

 

Na ocenę bardzo dobrą uczeń powinien umieć:

 

– spełniać wymagania na ocenę dopuszczającą, dostateczną, dobrą, a ponadto:

– planować i przeprowadzać samodzielnie obserwację, eksperyment;

– określać zastosowanie sprzętu laboratoryjnego oraz dobrać właściwy do danego ćwiczenia;

–  stawiać hipotezy i planować ich sprawdzenie;

– dokonywać selekcji i krytycznej oceny faktów pod względem ich przydatności do uzasad- 

 niania opinii i sądów;

– dowodzić znaczenia odkryć Watsona i Cricka dla rozwoju genetyki;

– analizować etapy ekspresji informacji genetycznej od DNA do polipeptydu;

– analizować mechanizm zachodzenia mutacji oraz ich konsekwencje dla funkcjonowania

  organizmu człowieka;

– wnioskować o predyspozycjach genetycznych niektórych chorób oraz zasady diagnostyki

   molekularnej opartej na analizie DNA;

– oceniać nadzieje i obawy  związane z osiągnięciami biotechnologii, ze szczególnym

  uwzględnieniem organizmów transgenicznych;

– dowodzić roli komputerowej informacji o genach i białkach w rozwoju farmakologii.

 

Część III.  Różnorodność biologiczna na Ziemi.

 

Na ocenę dopuszczającą uczeń powinien umieć:

 

– posługiwać się mikroskopem świetlnym;

– wykonywać ćwiczenia w oparciu o instrukcję;

– współpracować w zespole;

– rozpoznawać przejawy bioróżnorodności widoczne w otoczeniu człowieka;

– wyliczać najważniejsze etapy ewolucji roślin i zwierząt;

– definiować pojęcia: ewolucjonizm, ewolucja;

– wymieniać założenia teorii Darwina;

– wyliczać mechanizmy ewolucji (zmienność, dobór naturalny, zjawiska losowe );

– definiować pojęcia: makroewolucja, mikroewolucja, skamieniałość, żywa  skamienielina,

  narząd homologiczny, narząd analogiczny, antropogeneza;

– wyliczać podobieństwa i różnice pomiędzy człowiekiem i zwierzęciem;

– wymieniać przyczyny zróżnicowania  populacji  ludzkich;

– podawać przyczyny zanikania gatunków;

– podawać przykłady współcześnie zagrożonych wyginięciem gatunków roślin i zwierząt;

– wskazywać główne przyczyny tego zjawiska;

– wymieniać sposoby ochrony bioróżnorodności;

– definiować pojęcie zrównoważonego rozwoju;

– wymieniać zasady i warunki  zrównoważonego rozwoju;

– wskazywać przykłady działań człowieka zgodnych z ekorozwojem;

– wskazywać różnorodność roślin uprawnych i zwierząt hodowlanych;

– wymieniać wady i  zalety rolnictwa tradycyjnego i współczesnego;

– wyliczać warunki w jakich może rozwijać się rolnictwo ekologiczne.

 

Na ocenę dostateczną uczeń powinien umieć:

 

– spełniać wymagania na ocenę dopuszczającą, a ponadto:

– posługiwać się językiem i terminologią biologiczną;

– sporządzać poprawne zapisy obserwacji i wyników doświadczeń;

– wyjaśniać, co to jest różnorodność biologiczna;

– streszczać teorie dotyczące powstania życia na Ziemi;

– omawiać założenia teorii Darwina;

– wyjaśniać rolę doboru naturalnego i sztucznego w procesie ewolucji;

– rozróżniać rolę mechanizmów napędowych ewolucji;

– ilustrować przykładami bezpośrednie i pośrednie dowody ewolucji;

– omawiać współczesne zróżnicowanie populacji ludzi;

– wyjaśniać obieg materii i krążenie energii w ekosystemie;

– ilustrować na przykładach zmienność ekosystemów;

– omawiać stadia sukcesji, rozróżniać główne cechy sukcesji wtórnej;

– wyjaśniać zasadnicze różnice między wybranymi ekosystemami;

– streszczać dokumenty przyjęte na konferencji w Sztokholmie i Rio de Janero;

– omawiać zasady polityki ekonomicznej Polski wynikające z ratyfikacji dokumentów ochrony

 środowiska;

– wskazywać zalety i wady rolnictwa ekologicznego.

 

Na ocenę dobrą uczeń powinien umieć:

 

– sprostać wymaganiom na ocenę dopuszczającą, dostateczną  oraz:

– formułować problemy badawcze i stawiać hipotezy;

– analizować wyniki obserwacji i doświadczeń  oraz wnioskować na ich podstawie;

– interpretować i przetwarzać informacje zapisane w postaci tekstów, rysunków, schematów,

  wykresów, tabel, itp;

– wykazywać różnorodność biologiczną na poziomie biocenotycznym, gatunkowym, genetycznym;

– przedstawiać dowody na jedność świata organicznego na poziomie molekularnym;

– charakteryzować etapy ewolucji  świata organicznego, zaczynając od ewolucji kosmicznej;

– określać błędne założenia teorii Lamarcka;

– omawiać założenia syntetycznej teorii ewolucji;

– porównywać czynne i bierne formy oraz metody ochrony przyrody;

– wykazywać wpływ sukcesji na zachowanie bioróżnorodności;

– wykazywać konieczność zachowania bioróżnorodności ekosystemów;

– określać obowiązki, jakie nakłada na Polskę podpisanie konwencji o ochronie bioróżnorodności,

– charakteryzować zadania Lokalnej Agendy 21;

– określać główne zadania wynikające ze strategii ekorozwoju Polski;

– wykazywać różnorodność metod intensyfikacji produkcji rolnej.

 

Na ocenę bardzo dobrą uczeń powinien umieć:

 

– spełniać wymagania na ocenę dopuszczającą, dostateczną, dobrą, a ponadto:

– planować i przeprowadzać samodzielnie obserwację, eksperyment;

– określać zastosowanie sprzętu laboratoryjnego oraz dobrać właściwy do danego ćwiczenia;

–  stawiać hipotezy i planować ich sprawdzenie;

– dokonywać selekcji i krytycznej oceny faktów pod względem ich przydatności do uzasadniania opinii i sądów;

– dowodzić, że źródłem różnorodności biologicznej jest ewolucja;

– dowodzić roli doboru naturalnego w procesie specjacji;

– wnioskować o roli izolacji w procesie specjacji;

– dowodzić przynależności ras ludzkich do tego samego gatunku;

– wnioskować, że istotnym warunkiem zachowania bioróżnorodności są prawidłowe relacje

 międzygatunkowe w przyrodzie;

– oceniać wpływ działań człowieka na zachowanie różnorodności biologicznej;

– analizować przydatność różnych form i metod ochrony przyrody ze względu na ich

 skuteczność;

-wykrywać przystosowania organizmów do środowiska na wybranym przykładzie ekosystemu;

– oceniać na przykładach efekty współpracy międzynarodowej w zakresie ochrony środowiska;

– analizować wady i zalety alternatywnych perspektyw rozwoju współczesnego rolnictwa.

 

 

Opracowanie

Grażyna Gąsiorek